Όμως ο Φρόυντ κατανόησε ακόμα βαθύτερα τη φύση της ασημαντότητας. (Β μερος)
Πώς να
είστε εντελώς ασήμαντοι | Μέρος Β' (ΦΡΟΫΝΤ)
Η άρση αυτής
της ναρκισσιστικής αυταπάτης συνδέεται για μας με το όνομα και το έργο του
Κοπέρνικου τον 16ο αιώνα. Πολύ πριν από αυτόν, οι Πυθαγόρειοι αμφέβαλλαν για την προνομιακή
θέση της Γης, και ο Αρίσταρχος ο Σάμιος είχε πει τον 3ο της Γης αιώνα πΧ ότι η
Γη είναι πολύ πιο μικρή από τον ήλιο και κινείται γύρω από αυτό το ουράνιο
σώμα. Η μεγάλη ανακάλυψη του Κοπέρνικου είχε γίνει λοιπόν ήδη πριν από αυτόν.
Όταν όμως πέτυχε τη γενική αναγνώριση, η ανθρώπινη φιλαυτία είχε υποστεί την
πρώτη της, την κοσμολογική προσβολή.
[...]
'Ολοι μας
ξέρουμε ότι οι έρευνες του Κάρολου Δαρβίνου, των συνεργατών του και των
προδρόμων του έδωσαν τέλος σε αυτή την έπαρση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν
είναι τίποτε άλλο και τίποτα καλύτερο από ένα ζώο- προέρχεται κι αυτός από το
ζωικό βασίλειο και συγγενεύει με ορισμένα είδη περισσότερο, με άλλα λιγότερο.
Τα μεταγενέστερα επιτεύγματα του δεν κατάφεραν να εξαφανίσουν τις μαρτυρίες που
πιστοποιούν την ισοτιμία του με τα ζώα και που τις βρίσκουμε στη σωματική του
διάπλαση καθώς και στις ψυχικές του προδιαθέσεις. Αυτή όμως είναι η δεύτερη, η
βιολογική προσβολή του ανθρώπινου ναρκισσισμού.
Ο άνθρωπος,
αν και ταπεινωμένος έξω, αισθάνεται κυρίαρχος μέσα στην ίδια του την ψυχή.
Κάπου μέσα στην πυρήνα του εγώ του δημιούργησε ένα εποπτικό όργανο, το οποίο
επιτηρεί τις ορμές και τις ενέργειές του και ελέγχει αν συμφωνούν με τις
απαιτήσεις του.
[...]
Αυτές οι δύο
εξηγήσεις που δώσαμε, ωστόσο, ότι η ορμική ζωή της σεξουαλικότητας μέσα μας δεν
μπορεί να δαμαστεί εντελούς και ότι οι ψυχικές διεργασίες είναι στην
πραγματικότητα ασύνειδες και δε φτάνουν ούτε υποτάσσονται στο εγώ παρά με τη
βοήθεια μιας λειψής και αναξιόπιστης αντίληψης, σημαίνουν: το εγώ δεν είναι
κύριος μέσα στο ίδιο τον το σπίτι. Αποτελούν την τρίτη προσβολή της φιλαυτίας,
που θα ήθελα να την ονομάσω ψυχολογική προσβολή. Ας μην απορούμε λοιπόν που το
εγώ δε χαρίζει την εύνοιά του στην ψυχανάλυση και της αρνείται με πείσμα την
εμπιστοσύνη του.
(«Μια
δυσκολία της ψυχανάλυσης», 1917)*
Ο Κοπέρνικος
μας ανάγκασε να συνειδητοποίησουμε πως η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο. Ο
Δαρβίνος μάς βοήθησε να αναγνωρίσουμε ότι δεν μπορούμε να θεωρούμε τον εαυτό
μας απόγονο του Αδάμ και της Εύας. Και ο Φρόυντ επέμενε πως δεν ελέγχουμε τον
ίδιο μας τον νου. Αυτές οι τρεις επαναστάσεις συγκροτούν μια συντριπτική
προσβολή της ναρκισσιστικής έννοιας του ανθρώπου ως κέντρου του σύμπαντος. Η
εμπειρία ότι είμαστε ένα σπουδαίο μωρό, που εκλαμβάνει τον εαυτό του ως το
εξυψωμένο τέκνο κάποιας θεότητας και που πιστεύει πως ο πλανήτης Γη είναι ο
καλύτερος τόπος στο σύμπαν, μπορεί να φέρνει ικανοποίηση ως έναν βαθμό. Τελικά,
όμως, για να αντιμετωπίσουμε τη ζωή που ζούμε ως κοινοί άνθρωποι που εργάζονται
πολύ και γερνούν, που έχουν περιορισμένα μέσα και ικανότητες, θα πρέπει να
εγκαταλείψουμε τη νηπιακή, μεγαλομανή, ναρκισσιστική αυτοεικόνα μας και να
μάθουμε πώς θα είμαστε ένα άτομο ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των συνανθρώπων μας
μέσα σε ένα τεράστιο ηλιακό σύστημα, καθώς και ότι μια μέρα όλοι θα πεθάνουμε.
Όπως εξήγησε ο Φρόυντ:
Όπως ο
πλανήτης περιστρέφεται γύρω από ένα κεντρικό σώμα, εκτός από την κίνηση γύρω
από τον άξονά του, έτσι συμμετέχει και το ξεχωριστό άτομο στην εξελικτική
πορεία της ανθρωπότητας, ενώ βαδίζει τον δρόμο της δικής του ζωής. Αλλά στα
κουτά μας μάτια το παιχνίδι των δυνάμεων στον ουρανό φαίνεται παγωμένο σε μια
αιώνια, ίδια τάξη· στο οργανικό γίγνεσθαι βλέπουμε ακόμη πώς αντιμάχονται
μεταξύ τους οι δυνάμεις και πώς μεταβάλλονται διαρκώς τα αποτελέσματα της
σύγκρουσης. Όπως οι δύο τάσεις, αυτή για ατομική ευτυχία και αυτή για ανθρώπινη
σύνδεση, πρέπει να αντιμάχονται μεταξύ τους μέσα σε κάθε άτομο, έτσι και οι δύο
διαδικασίες της ατομικής και της πολιτισμικής εξέλιξης πρέπει να διασταυρώνονται μεταξύ τους εχθρικά και να
αμφισβητούν η μια στην άλλη το έδαφος.
(Ο πολιτισμός
πηγή δυστυχίας, 1930)
[ελλ.μτφρ.,
ό.π.,σσ. 115-16]
Για να είναι
κανείς πνευματικά υγιής, θα πρέπει φυσικά να θέλει να αυξάνει τη
δημιουργικότητά του, αλλά επίσης θα πρέπει να αποδεχτεί το γεγονός ότι όσο
θαυμαστά επιτέυγματα κι αν είναι οι πίνακες, τα ποιήματα, οι μουσικές συνθέσεις
ή τα επιστημονικά του πειράματα, όσο ωραίο πρόσωπο και σώμα κι αν έχει, όσα
λεφτά κι αν έχει, πάντα θα υπάρχει κάποιος που θα τον ξεπερνά. Ο Φρόυντ
παρατήρησε πως όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μεγάλους συγγραφείς όπως ο
Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, ο Μαρκ Τουέιν και ο Εμίλ Ζολά, μεταξύ άλλων, δεν μπορούμε
να αποφύγουμε "την αίσθηση του πόσο μικροί είμαστε σε σχέση με το μεγαλείο
τους"
ΜΑΘΗΜΑΤΑ
ΖΩΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΡΟΫΝΤ
ΜΠΡΕΤ ΚΑΡ
Δεν υπάρχουν σχόλια